Vicdan kimde ne kadar? Vicdani olan insanidir. İnsani olan vicdanidir. Vicdanın standardı, kalbi sevginin, akli tercihin ve ruhi şefkatin ortaya koyduğu insan kimyasının bileşenlerinden üretilen bir hal ve tavırdır. Vicdan nedir sorusuna net bir yanıt almak oldukça zordur? En basit anlatımıyla iç muhakeme, en yüksek mahkemedir. Öyleyse vicdan nedir? Aklın yer aldığı beyin mi, gönlün yer aldığı kalp mi? Kendi aramızda vicdanla ilgili  çok sayıda deyim kullanırız '' vicdansız, vicdanı sızlamak, vicdanı olmak'' gibi... O zaman aklımıza şu soru geliyor akılla vicdan nasıl beraber yol alır;aklı tek başına ele alamayız ama bilgiye ulaşmak için vazgeçilmez olgu olmasına rağmen bilgiyi doğru kullanmak için akıl tek başına yeterlimi ? Bazen kalp yolunun gerçek kurtuluş yolu olduğu, bilgiye ancak sezgi ile ulaşılabileceğini kabul eden insanlar olur. Öyle ki aklın sadece görüneni algılayabileceğini, gerçek bilgiye ulaşma da yetersiz  kalacağını savunanlar da yok değil. O zaman vicdan bu iki duygunun neresin de yer alır? Vicdan, akılla mı yoksa gönülle mi bağlantılı ya da her ikisiyle mi! Aklına güvenip işe duranlar, çıkarlarını koruyanlar, yaptıkları eylemler sonucu yine vicdan muhasebesine yenik düşmektedirler. Bu iç ses öylesine güçlü ki ,zamanla öyle büyür ki sonunda sahibini yer  bitirir! Tarih sayfaları, vicdan azabından kahrolan kahramanlar ile doludur. O zaman vicdan bu tür pişmanlıkların su yüzüne çıktığı bir nevi sorgulama  evidir. O zaman vicdan ile pişmanlık arasındaki ilişki nedir diye sormak sanırım vicdanın kendi vatanını belirleyecektir. Hani deriz ya son pişmanlık fayda etmez. İnsanlar yaptıkları işte pişmanlık duydukları an, vicdan yanlışı hatırlatarak görevini yapmıştır. O zaman  akıl-kalp ve vicdanın ayrıldığı noktalar bulunmakla beraber özde birbirlerini tamamlayıp insanı insan yapan binanın temel taşlarını oluşturan silahşorlardır demek abartı olmaz. Akıl olmadan herhangi bir bilgiye, duyuya, veriye ulaşmak imkânsızlaşır. Yine kalp olmadan olaylar ve olgular arasında bir bağ kurmak, anlam yüklemek imkânsızdır. Vicdan  doğal mahkemedir! Akıl, yasaları yapar ve uygulatır. Akıl yolları yaparken, gönül uyarlar, vicdan da yargılar. Vicdan, akıl ile kalp arasındaki ahenktir. “İnsanın kalbinde olan gizli bir duygudur ki iyilik yapmaktan tat alır ve kötülük yapmaktan da rahatsız olur.”  “İyiliği kötülükten ayırmaya yarayan bir vasıta olan vicdanı;  “toplumun huzur ve refahını, fertlerin vicdanını geliştirmekte aramalıyız” dersek sanırım abartmış olmayız.  Vicdani olanı dikkate alan bir yönetim/sistem/hükümet daha insani zemine yaklaşır. Vicdani olan her hareket bir başkasınca kabullenilmeyi ve saygıyı hak eder. Vicdan, objektiftir ve  standardı “yasalar” ile sınırlandırılamaz. '' Mahatma Gandi''dediği gibi; Kanunlara dayanan adli muhakemelerden daha büyük bir muhakeme vardır ki bu da her kişinin kendi vicdanıdır. Kurum ve kuruluşlar vicdanın sesi olabilir ama vicdanın kendisi değildir. Vicdani olan her şeyin içinde, insana duran bir şeyler vardır... Büyük bir zulüm veya hunharca işlenmiş bir cinayet karşısında gayri ihtiyari “Vicdansızlar” deyişimiz tesadüf değildir. Vicdan, her zaman kabul veya ret barındırır. Bunu her insan kendi içinde bizzat yaşar. Vicdanı kendi içinde yaşayan insandır. İnsani vasıfları ve duyarlılıkları olan insandan bahsediyoruz. ''Kimi insanlar; işledikleri suçlardan dolayı vicdanları o kadar çok acı çeker ki, vicdanlarını susturmak için başka insanlara saldırır dururlar. Kendi vicdanları yanlış olsa da vicdan öyle bir şeydir ki kendini ısrarla hatırlatır. Gördükleri tüm doğrular iç seslerine dokunarak suçlarını anımsatır. Vicdan; akılla, şefkatle kendini bulur ve yaşar. Bunun içindir ki; İnsan olan insanın vicdanı olur, vicdanın ise tercihi olur. Daha mutlu  bir dünya için, vicdanı hür yeni toplumlar dileğiyle.