Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu
Köşe Yazarı
Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu
 

SABIT BIN KURRE 3

Öklid’in Postulatları ilk bakışta şöyle izah edilmektedir. 1) Bir doğru parçası her iki ucundan sonsuza kadar uzatılabilir. 2) İki nokta arası en kısa yol bir doğrudur. 3) Bir sabit noktaya eşit uzaklıkta bulunan noktaların geometrik yeri bir çemberdir. 4) Bütün dik açılar 90 derecedir. 5) Düzlemde bir doğruya dışında bulunan bir noktadan sadece bir tane paralel doğru çizilebilir. Sâbit bin Kurre bu postulatı ve dolayısıyla paraleller teoremini ispatlamak için “Maḳāle fî burhâni’l-müṣâdereti’l-meşhûre min Öḳlîdis ve Maḳāle fî enne’l-ḫaṭṭayn iẕâ uḫricâ ʿalâ zâviyeteyn eḳal min ḳāʾimeteyn ilteḳayâ” adlı iki eser yazmıştır.  Sâbit bin Kurre kinematik üzerine de çalışmalarını sürdürmüş, hareket kavramını geometriye kazandırmaya çalışmıştır. Hareket kavramının geometride kullanılamayacağına dair Yunan görüşüyle ilgili eleştirisini felsefî sahaya taşımıştır.  Sâbit bin Kurre, bir parabolün kendi ekseni etrafında dönmesinden ortaya çıkan cismin hacim problemini ilk defa, “Kitâb fî misâḥati ḳaṭʿi’l-maḫrûṭ elleẕî yüsemmâ bi’l-mükâfî ve Maḳāle fî misâḥati’l-mücessemâti’l-mükâfiye” adlı eserlerinde ele almış, modern “calculuste” kullanılan integral hesap tekniğine benzer bir teknik kullanarak hesaplamıştır.  Sabit bin Kurre’nin paraboller üzerine yaptığı çalışmalar, integral kalkulusu keşfine giden yolu açmıştır. Birçok yazar, Arşimed’in çalışmalarından haberdar olmasına rağmen, onun bilgilerini kullanmadığını söylemektedirler. x ve  √x  ’in integralini tam olarak hesaplamıştır. İkinci ve üçüncü dereceden cebirsel denklemlerin çözümlerini İslâm Matematikçileri, antik gelenekten çok Öklid geometrisine dayanması gerektiğini kararlaştırmış, Sâbit bin Kurre de bu iddiayı öncelikle de x²+bx=c,  x²=bx+c ve x²+c=bx şeklindeki denklemler için hayata geçirmiş ve bu denklemlerin çözümünde Öklid’in takip ettiği geometrik yol ile Hârizmî’nin izlediği cebirsel yol arasındaki benzerliklere dikkat çekmiştir.  Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu 02.11.2021    
Ekleme Tarihi: 13 Nisan 2022 - Çarşamba

SABIT BIN KURRE 3

Öklid’in Postulatları ilk bakışta şöyle izah edilmektedir.
1) Bir doğru parçası her iki ucundan sonsuza kadar uzatılabilir.
2) İki nokta arası en kısa yol bir doğrudur.
3) Bir sabit noktaya eşit uzaklıkta bulunan noktaların geometrik yeri bir çemberdir.
4) Bütün dik açılar 90 derecedir.
5) Düzlemde bir doğruya dışında bulunan bir noktadan sadece bir tane paralel doğru çizilebilir.

Sâbit bin Kurre bu postulatı ve dolayısıyla paraleller teoremini ispatlamak için “Maḳāle fî burhâni’l-müṣâdereti’l-meşhûre min Öḳlîdis ve Maḳāle fî enne’l-ḫaṭṭayn iẕâ uḫricâ ʿalâ zâviyeteyn eḳal min ḳāʾimeteyn ilteḳayâ” adlı iki eser yazmıştır. 

Sâbit bin Kurre kinematik üzerine de çalışmalarını sürdürmüş, hareket kavramını geometriye kazandırmaya çalışmıştır. Hareket kavramının geometride kullanılamayacağına dair Yunan görüşüyle ilgili eleştirisini felsefî sahaya taşımıştır. 

Sâbit bin Kurre, bir parabolün kendi ekseni etrafında dönmesinden ortaya çıkan cismin hacim problemini ilk defa, “Kitâb fî misâḥati ḳaṭʿi’l-maḫrûṭ elleẕî yüsemmâ bi’l-mükâfî ve Maḳāle fî misâḥati’l-mücessemâti’l-mükâfiye” adlı eserlerinde ele almış, modern “calculuste” kullanılan integral hesap tekniğine benzer bir teknik kullanarak hesaplamıştır. 

Sabit bin Kurre’nin paraboller üzerine yaptığı çalışmalar, integral kalkulusu keşfine giden yolu açmıştır. Birçok yazar, Arşimed’in çalışmalarından haberdar olmasına rağmen, onun bilgilerini kullanmadığını söylemektedirler. x ve  √x  ’in integralini tam olarak hesaplamıştır.

İkinci ve üçüncü dereceden cebirsel denklemlerin çözümlerini İslâm Matematikçileri, antik gelenekten çok Öklid geometrisine dayanması gerektiğini kararlaştırmış, Sâbit bin Kurre de bu iddiayı öncelikle de x²+bx=c,  x²=bx+c ve x²+c=bx şeklindeki denklemler için hayata geçirmiş ve bu denklemlerin çözümünde Öklid’in takip ettiği geometrik yol ile Hârizmî’nin izlediği cebirsel yol arasındaki benzerliklere dikkat çekmiştir. 

Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu
02.11.2021

 
 
Yazıya ifade bırak !
Okuyucu Yorumları (0)

Yorumunuz başarıyla alındı, inceleme ardından en kısa sürede yayına alınacaktır.

Yorum yazarak Topluluk Kuralları’nı kabul etmiş bulunuyor ve habergundemim.com sitesine yaptığınız yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan tüm yorumlardan site yönetimi hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.

Diğer Yazıları

18
Kasım
06
Kasım
26
Ekim
15
Ekim
30
Eylül
22
Eylül
14
Eylül
04
Eylül
26
Ağustos
17
Ağustos
Sitemizden en iyi şekilde faydalanabilmeniz için çerezler kullanılmaktadır, sitemizi kullanarak çerezleri kabul etmiş saylırsınız.